Co to jest semafor i do czego służy?

Semafory są urządzeniami sterowania ruchem kolejowym służącymi do sygnalizacji szybkości z jaką może jechać pociąg lub konieczności jego zatrzymywania. Zatrzymywanie jest niezbędne np. na stacjach, mijankach, przed mostami zwodzonymi itp. Ograniczanie prędkości za pomocą sygnału na semaforze stosuje się np. gdy pociąg jedzie przez rozjazdy na bok.
Ogólnie mówiąc:

• Semafory możemy wg. funkcji rozdzielić na:
  
• wjazdowe - pozwalają lub zabraniają wjechać na stację
• wyjazdowe - pozwalają lub zabraniają wyjechać ze stacji
• drogowskazowe - znajdują się na stacjach pomiędzy wjazdowymi i wyjazdowymi (osłaniają rozjazdy w środku stacji) oraz pokazują w przybliżeniu jak pociąg będzie jechał przez duże stacje - czy pojedzie po tej lub innej grupie torów (każdy maszynista jeżdżący po jakiejś linii musi znać układ torów na szlaku i na stacjach)
• odstępowe - zwiększają przelotowość szlaku, dzieląc go na odstępy

• oraz wg. działania
  
• kształtowe - semafor zazwyczaj w pełni obsługiwany - zarówno sygnał zezwalający na jazdę jak i sygnał "Stój" są podawane przez pracownika kolejowego
• świetlne o słupie pomalowanym w czerwono-białe pasy - semafor półsamoczynny, - sygnał zezwalający na jazdę jest podawany przez pracownika kolejowego, a sygnał "Stój" automatycznie pod wpływem oddziaływania pociągu
• świetlne o słupie pomalowanym na biało - samoczynne - zarówno sygnał "Stój", jak i sygnał zezwalający ustawiają sie na nim pod wpływem oddziaływania pociągu. Z oczywistego powodu (nie da sie ich obsługiwać :), stosowane wyłącznie jako semafory odstępowe, tworząc tzw. Samoczynną Blokadę Liniową

Sygnały na semaforach obsługiwanych są sygnalizacją szybkości, tzn. podają z jaką szybkością można minąć semafor (maksymalną dozwoloną, 100 km/h, 60 km/h czy 40 km/h)

Co znaczą te "choinki" ?
Kombinacje świateł mogą być dla "cywila" dosyć skomplikowane (jest ich zresztą aż 17!), ale opiera się to na bardzo logicznych zasadach wymienionych poniżej:

S1	1. Światło czerwone (oznaczenie na PKP S 1) oznacza "Stój"
	2. Jedno światło zielone lub pomarańczowe, ciagle lub migające, oznacza największą dozwolona prędkość przy tym semaforze. Prędkosc przy następnym zależy od tego, jakie jest to światlo:
S2	a) Światło zielone ciągłe (oznaczenie na PKP S 2) oznacza zwykle prędkość maxymalną przy nastepnym semaforze. Oczywiście sygnał na semaforze nie zawsze się odnosi do następnego semafora, bo nie zawsze jest za nim jakiś semafor (przykładowo - semafor wyjazdowy na szlak bez SBL).
S3	b) Światlo zielone pulsujące (oznaczenie na PKP S 3) informuje o obowiązującej szybkości 100 km/godz przy następnym semaforze. Na semaforze przed semaforem odstępowymSBL czterostawnej (czyli na poprzednim semaforze SBL albo na semaforze wyjazdowym na szlak z 4stawną SBL), S3 oznacza ponadto, że obowiązuje szybkość nie większa niż 160 km/h, a w przodzie są dwa odstępy blokowe wolne (poczytaj o SBL jeśli nie wiesz co to znaczy).
S4	c) Światło pomarańczowe pulsujace (oznaczenie na PKP S 4) oznacza szybkość zmniejszoną do 40 lub 60 km/h przy następnym semaforze.
S5	d) Światło pomarańczowe ciagłe (oznaczenie na PKP S 5) oznacza sygnał S1 "Stój" przy następnym semaforze. Ponadto na SBL czterostawnej nie należy przy nim jechać szybciej niż 100 km/h

S10 S11 S12 S13	a) 40 km/godz, jeśli pod dolnym światłem pomarańczowym nie ma żadnego pasa świetlnego.
S10a S11a S12a S13a	b) 60 km/godz, jeśli dolne światło pomarańczowe jest uzupełnione pasem świetlnym koloru pomarańczowego.
S6 S7 S8 S9	c) 100 km/godz, jeżeli dolne światło pomarańczowe jest uzupełnione pasem świetlnym koloru zielonego.
Sz	4. Jeśli nie można na semaforze nastawić sygnału zezwalającego, (np. gdy coś się popsuło albo ułożyło się droge przebiegu, której nie ma w zależnościach), na semaforze podaje się Sygnał Zastępczy (oznaczenie na PKP Sz), w postaci migającego światła matowobiałego. Sygnał zastępczy pozwala na jazdę z szybkością nie przekraczającą 40 km/h, a w przypadku wyjazdu na podstawie Sz na szlak z blokadą samoczynną, 20 km/h. Sygnał zastępczy, w odróżnieniu od innych sygnałów na semaforach półsamoczynnych, nie zmienia się na sygnał "Stój" pod wpływem pociągu, lecz zostaje wyświetlany przez 30 sekund, a następnie automatycznie się wyłącza.

Zasady numeracji sygnałów

Zasady numeracji mogą wyglądać na dziwne i do niczego nie przydatne, jednak prościej jest powiedzieć np. S8 niż "dwa światła pomarańczowe w jednym pionie, górne migające, dolne ciągłe, a pod nimi poziomy pas świetlny koloru zielonego"...
A więc oto zasada oznaczeń sygnałów na semaforach:

Semafory kształtowe

Semafor kształtowy (na zdjęciu) składa się z masztu, na którym umocowane są dwa lub jedno ramię koloru białego z czerwoną obwódką, do których przymocowane są przesłony z kolorowymi szkłami. Do słupa przymocowana jest także latarnia, dzięki czemu w nocy jednocześnie z przesuwaniem się ramion, przesuwają się szkła przed latarnią, co sprawia że maszynista widzi również sygnał świetlny. Ramie może być tylko jedno (górne) jeśli semafor ma jedynie zezwalać na jazdę lub nie, jednak gdy ma on także nakazywać ograniczenie szybkości, mocuje się dodatkowo drugie ramię. Na semaforach wjazdowych często mocuje się latarnię z białym światłem (na zdjęciu) do dawania Sygnału Zastępczego. Semafory kształtowe są generalnie na wymarciu, jednakże ostało się nieco stacji, na których wciąż panują.

Na semaforach kształtowych można podać następujące sygnały:

Znaczenie	Wygląd w dzień	Wygląd w nocy
Sygnał Sr 1 "Stój"	Ramię semafora ustawione poziomo na prawo od słupa semaforowego	Czerwone światło na semaforze
Sygnał Sr 2 "Wolna droga z największą dozwoloną szybkością, wskazaną w służbowym rozkładzie jazdy"	Ramię semafora wzniesione pod kątem 45 stopni do poziomu	Zielone światło na semaforze
Sygnał Sr 3 "Wolna droga szybkością zmniejszoną do 40 km/godz. do końca okręgu zwrotnicowego osłanianego tym semaforem, a potem z największą dozwoloną szybkością"	Dwa ramiona semafora wzniesione pod kątem 45 stopni, na prawo od słupa semafora	Dwa światła na semaforze w jednym pionie: dolne światło pomarańczowe, a górne zielone
Sygnał Zastępczy Sz (patrz tu jeśli nie wiesz co to) - na niektórych semaforach, zwłaszcza wjazdowych (gdy semafor wyjazdowy stojący przy peronie się uszkodzi, dyżurny ruchu idzie z rozkazem szczególnym do maszynisty. Jednakże dyżurny nie ma czasu na to, aby w celu dostarczenia rozkazu szczególnego biec 600 m po torach).	Matowobiałe światło migające na słupie semafora na semaforze pokazującym sygnał "Stój" lub sygnał wątpliwy	Matowobiałe światło migające na słupie semafora na semaforze pokazującym sygnał "Stój" lub sygnał wątpliwy

Gdy zwrotnice pozwalają na jazdę na bok z szybkością większą niż 40 km/h, na słupie semafora umieszcza się czarny wskaźnik, na którym z chwilą ukazania się sygnału Sr3 (wolna ze zmniejszoną), wyświetla się matowobiała liczba oznaczająca dozwoloną szybkość (w dziesiątkach km/h). Sygnał ma wtedy znaczenie zmienione o szybkość, na przykład gdy na wskaźniku jest liczba 10, oznacza to że wolno jechać z szybkością 100 km/h do końca okręgu zwrotnicowego osłanianego danym semaforem, a potem z największą dozwoloną szybkością.

Samoczynna Blokada Liniowa

Jak już nam wiadomo, na jednym odstępie między semaforami może znajdować się tylko jeden pociąg. Gdy cały szlak stanowi jeden odstęp (semafor wyjazdowy stacji A - semafor wjazdowy stacji B), pociąg ze stacji A może wyjechać do stacji B dopiero wtedy, gdy poprzedni pociag dojedzie do stacji B.
Wlasnie dlatego dla zwiększenia przelotowości szlaku (o czym już pisałem) stosuje się semafory odstępowe ustawiane na szlaku, który dzieli się w ten sposób na kilka odstępów. Jednak, aby nie trzeba było obsługiwać z nastawni tych semaforów, których może być bardzo dużo, na szlaku ustawia się często semafory samoczynne, na których pod wpływem oddziaływania pociągu nie tylko zmienia się sygnał zezwalający na "Stój", ale także gdy pociąg zjedzie z odstępu, pojawia się sygnał zezwalający. To tyle teorii.

Słupy semaforów samoczynnych dla odróżnienia od półsamoczynnych maluje się na biało. Odróżnianie jest potrzebne m. in. gdy trzeba minąć sygnał "Stój"

Ze względu na ilość sygnałów jakie pojawiają się na semaforach, rozróżniamy samoczynną blokadę liniową dwu-, trzy-, i czterostawną:

• SBL dwustawna
  Stosowana na Warszawskiej Kolei Dojazdowej (WKD), a także w metrze warszawskim. Podaje następujące sygnały:
  

  S2	zielone światło	"Jazda z największą dozwoloną szybkością, wskazaną w służbowym rozkładzie jazdy"
  S1	czerwone światło	"Stój"

  Jak widać z tego, sygnał na semaforze musi być widoczny z odległości, z której maszynista może bezpiecznie wyhamować pociąg. Z tego powodu blokada dwustawna może być stosowana tylko na liniach po których pociągi jeżdzą z niewielką szybkością (czyli na WKD, a także w warszawskim metrze, którego wagony mają naprawdę niezłe osiągi jeśli chodzi o hamowanie :).

• SBL trzystawna
  Stosowana na większości linii na PKP. Podaje następujące sygnały:
  

  S2	zielone światło	Jazda z największą dozwoloną szybkością, wskazaną w służbowym rozkładzie jazdy
  S5	pomarańczowe światło	Jazda z największą dozwoloną szybkością, następny semafor wskazuje sygnał "Stój"
  S1	czerwone światło	"Stój"

  Z powyższego spisu widać, że pojawił się tu trzeci sygnał, ostrzegający o tym, że następny semafor pokazuje sygnał "Stój". Pozwala to na jazdę pociągów z dużą prędkością, gdyż maszynista nie musi wypatrywać ciągle sygnału i wyhamowywać w razie zauważenia sygnału "Stój!" - mijając semafor, na którym świeci się pomarańczowe światło (sygnał S5), maszynista ma czas na spokojne wyhamowanie pociągu. Tak więc odstępy muszą mieć długość nieznacznie dłuższą od drogi hamowania.

• SBL czterostawna
  Stosowana na tych liniach, po których pociągi jeżdzą z dużą prędkością (np. CMK, E20). Podaje następujące sygnały:
  

  S2	zielone światło	Jazda z największą dozwoloną szybkością, wskazaną w służbowym rozkładzie jazdy, następny semafor pokazuje sygnał zezwalający na jazdę
  S3	zielone światło migające	Jazda z największą dozwoloną szybkością, nie większą niż 160 km/h, w przodzie są dwa odstępy blokowe wolne, a przy następnym semaforze - z prędkością zmniejszoną do 100 km/h
  S5	pomarańczowe światło	Jazda z szybkością zmniejszoną do 100 km/h, następny semafor wskazuje sygnał "Stój"
  S1	czerwone światło	"Stój"

  Z powyższego spisu widać, że pojawił się tu jeszcze czwarty sygnał, ostrzegający o tym, że drugi semafor (nie najblizszy, tylko jeszcze następny) wskazuje sygnał "Stój" - krótko mówiąc, zielone światło migające oznacza, że na następnym semaforze pali się żółte światło i że obowiązuje za nim szybkość jazdy nie większa niż 100 km/h. Tak więc, pociąg hamuje tutaj przez dwa odstępy - gdy naszynista jadący z szybkością nawet większą niż 160 km/h dostrzeże sygnał S3, zaczyna zwalniać przed tym semaforem tak, że mija go z prędkością 160 km/h, do następnego semafora na którym pali się żółte światło zdąży wyhamować do 100 km/h, aż do zatrzymania przed sygnałem "Stój". Dzięki temu, dwa kolejne odstępy muszą mieć łącznie długość drogi hamowania, dlatego system ten stosuje się na liniach, na których droga hamowania jest bardzo duża. Gdyby np. na CMK zainstalowana była SBL trzystawna, odstępy byłyby znacznie dłuższe (ok. 2 km każdy), przez co przelotowość byłaby mniejsza.

Zasady ustawiania semaforów
1. Semafory nie są ustawiane przypadkowo, ponieważ groziłoby to pomyleniem, który semafor odnosi się do którego toru. Obowiązuja więc pewne zasady. Semafory ustawia sie...

a) na stacji oraz na szlaku jednotorowym - po prawej stronie toru, patrząc w kierunku jazdy.

b) na szlaku o dwóch torach - po zewnętrznej stronie torow, tzn. dla toru prawego - po prawej, a dla toru lewego - po lewej stronie, patrząc w kierunku jazdy.
c) na szlaku o większej liczbie torow niż dwa: - przy torach skrajnych - po zewnętrznej stronie torow, tzn. tak jak na szlaku o dwóch torach.
- przy torach nieskrajnych - po prawej stronie torów, tzn. tak jak na szlaku jednotorowym.

2. Jeśli nie można semafora ustawic na przepisowym miejscu (np. z braku miejsca), ustawia się w miejscu, gdzie powinien on stac, wskaźnik (oznaczenie na PKP - W15) - biały kwadrat z czarnym trójkątem zwróconym ostrzem w kierunku semafora.

Semafor powinien stać z lewej strony toru, a stoi z prawej	Semafor powinien stać z prawej strony toru, a stoi z lewej

2. Na blokadzie samoczynnej:
a) Sygnał "Stój!" można minąć dowolną ilość razy, po uprzednim zatrzymaniu i daniu sygnału Rp1 "Baczność" syreną, minąć z szybkością jazdy zmniejszoną do 20 km/h, jeśli nie widać pociągu lub przeszkody, i tak regulować szybkość, aby w razie zauważenia pociągu lub przeszkody móc się bezpiecznie zatrzymać. Jazda z ostrożnością obowiązuje do czasu minięcia ważnego semafora zezwalającego na jazdę.
b) Ciężki pociąg towarowy może minąć sygnał "Stój" na SBL z szybkością nie większą niż 15 km/godz bez zatrzymania, jeśli na semaforze znajduje się wskażnik W22 (Kwadratowa czarna tablica ustawiona po przekątnej pionowo, a na niej biała litera "T" wykonana z materiałów odblaskowych. Stosuje się go, za każdorazowym zezwoleniem naczelnego dyrektora OKP, na semaforach odstępowych blokady samoczynnej ustawionych na wzniesieniu miarodajnym ponad 0.6 % na długości drogi hamowania)

Tabliczki na semaforach

Powrót