Stacja Rypin leży
na normalnotorowym szlaku kolejowym Sierpc - Brodnica. Linia ta została
oddana do użytku 25.09.1937 roku. Ale historia kolei w Rypinie rozpoczęła
się prędzej.
Podczas I wojny światowej
na ziemii dobrzyńskiej wybudowany został przez Niemców cały system kolei
wąskotorowych. Największą z nich była linia Nasielsk - Sierpc - Lubicz
koło Torunia. Linia ta miała większe odgałęzienia (bocznice) w miejscowościach:
Kawęczyn (do dworu Zębowo) i Czernikowo (do Mazowsza).
Rypin został połączony
z miastem Golub linią wąskotorową. Była to linia o rozstawie toru 600 mm,
obsługiwana prawdopodobnie trakcją konną. Przebieg trasy Rypin - Golub
nie jest dokładnie mi znany. Prawdopodobnie z dworca w Golubiu (normalnotorowego)
linia prowadziła przez rynek (jak pokonano duże wzniesienie zamkowe?),
dalej przez Drwęcę i wzdłuż głównej ulicy przez Dobrzyń (do lat 50-tych
oddzielne miasto), dalej wzdłuż dzisiejszej szosy Golub-Dobrzyń - Rypin
conajmniej do miejscowości Bocheniec. Jaki był dalszy przebieg trasy nie
udało mi się ustalić. W muzeum w Rypinie udało mi się odnaleźć bardzo ciekawe
zdjęcie, przedstawiające grupę ludzi na tle wagonu wąskotorowego kolei
Rypin - Gołąb (chodzi tu chyba o Golub). Zdjęcie nie jest datowane.
Ze wspomnień dawno
nieżyjącej już mojej Babci pamiętam (mieszkała niedaleko wsi Szafarnia
- tej od F. Chopina), że jeździła tam jakaś wąskotorówka, którą czasami
dojeżdżano na targ w Dobrzyniu lub do pracy. Jednak więcej wiadomości nie
udało mi się zebrać.
B. Pokropiński w
swojej książce "Koleje wąskotorowe PKP" (WKiŁ 1980 - Moje Koleje) w tablicy
3.3 na str. 19 podaje, że Ministerstwo Kolei Żelaznych w latach 1918 -
1922 przyjęło na stan kolej wąskotorową gospodarczą o długości 28
km, szerokości 600 mm Rypin - Golub. Kiedy linię tę zamknięto i zlikwidowano
- nie udało mi się dowiedzieć.
Drugą linią wąskotorową
w Rypinie była linia Sierpc (stacja Majewo) - Skrwilno - Sadłowo - Rypin.
Przybliżoną trasę tej linii pokazuje zamieszczona poniżej mapa. Zaznaczony
na niej przebieg z Sierpca (Majewa) do Skrwilna ma swoje potwierdzenie
na mapie wojskowej z okresu międzywojennego, dalszy przebieg jest przypuszczalny.
|
|
Mapa okolic Rypina w skali 1:200 000 wydana przez Zarząd Topograficzny
Sztabu Generalnego WP, 1991 r. (próba odtworzenia przebiegu opisywanych
linii kolejowych)
Kolory: zielony - linia normalnotorowa
Sierpc - Rypin - Brodnica;
brązowozielony - linia normalnotorowa
Sierpc - Lipno - Lubicz;
niebieski - linia wąskotorowa Sierpc
- Lubicz (przypuszczalna);
czerwony
- linia wąskotorowa Sierpc - Skrwilno - Rypin;
fioletowy - linia wąskotorowa Golub
- Rypin. |
B. Pokropiński w wyżej
cytowanej książce w tabeli 3.6 na str. 22 (Linie wąskotorowe zbudowane
przez państwo w latach 1918 - 1937) podaje, że w dniu 15.11.1929 oddano
do użytku linię wąskotorową o długości 29 km, rozstawie 600 mm na odcinku
Szczutowo - Skrwilno - Rypin. Jednakże w tabeli 3.4 na str. 19 (Linie wąskotorowe
wydzierżawione, chwilowo unieruchomione lub przeznaczone do rozebrania
w latach 1920 - 1924) ujmuje linię wąskotorową Urszulewo - Skrwilno (dł.
10 km, 600 mm). Czyżby to miała być odrębna linia, a może część przyszłej
linii z Sierpca. A co z odcinkiem Sierpc (Majewo) - Szczutowo (kiedy powstał,
przez kogo zbudowany itd.). Co tam jeżdziło (pojazdy trakcyjne, wagony
- nie wiadomo). Kiedy linia przestała istnieć - w latach 70-tych nie było
po niej żadnego śladu.
Antoni Witkowski
w swej książce "Mordercy z Selbstschutzu" (Wydawnictwo MON, Warszawa 1986)
na str. 87 opisując sytuację z początku niemieckiej okupacji w Skrwilnie
używa słów "... nasypie po dawnym torze wąskotorówki". Wynika stąd, że
linia ta jesienią 1939 roku nie tylko nie pracowała, ale być może była
zdemontowana.
Tuż po odzyskaniu
niepodległości zaczęto myśleć o ożywieniu gospodarczym Ziemii Dobrzyńskiej.
Głośna stała się sprawa budowy w tym regionie linii kolejowych. Każde z
miast rozpoczęło "swoją" batalię o kolej. Również mieszkańcy Rypina zaczęli
swą walkę. W zasobach Archiwum Miejskiego w Bydgoszczy zachowały się petycje
władz Rypina, wprost proszące o budowę linii kolejowej z Nasielska do Torunia
przez Rypin - Golub. Linię taką zaczęto budować w początku lat 20-tych,
przebudowując "wąskotorówkę" Nasielsk - Sierpc na tor normalny. Oddano
ją do użytku 30.06.1924 roku. Dalszą część trasy do Torunia poprowadzono
jednak po śladzie istniejącej kolei wąskotorowej Sierpc - Lubicz. Oddano
ją do eksploatacji dopiero 23.01.1937 r. Ale wtedy w Rypinie trwały już
ostatnie prace przy nowo wybudowanej linii normalnotorowej Sierpc - Brodnica.
Linia ta (oddana do użytku 25.09.1937 r.) stanowiła przedłużenie budowanego
etapami połączenia Łódź - Kutno - Płock - Sierpc - Brodnica. Linia ta miała
usprawnić połączenie Łodzi z Pomorzem oraz ożywić gospodarczo słabo rozwinięte
rolnicze tereny Ziemii Dobrzyńskiej.
Moje wspomnienia
z linii Sierpc - Brodnica sięgają końca lat 60-tych. Linia ta przez wiele
lat stanowiła idealne miejsce dla parowozów Ol49 (w ruchu osobowym na trasie
Brodnica - Kutno) oraz Ty2 w ruchu towarowym. Sztandarowym pociągiem był
nocny dalekobieżny Łódź Kaliska - Gdynia przez Płock - Brodnicę - Iławę
- Malbork. Rozkładowa mijanka kierunków przeciwnych wyznaczona była w Rypinie.
W pociągach osobowych niestrudzenie kursowały wagony "boczniaki" - pamiętam
drzwi otwierane z każdego "przedziału" oraz okna podnoszone za pomocą pasów
parcianych. Do tego zapach dymu przesączonego parą, charakterystyczny świst
gwizdawki parowozowej, głośną pracę "maszyny" podczas podjazdu pod "górę
starorypińską".
W początku lat 80-tych
na szlaku pojawiły sie lokomotywy spalinowe - nocny dalekobieżny
zaczął być prowadzony przez SP45, pociągi towarowe przez ST44. Jednakże
pozostałe pociągi osobowe to w dalszym ciągu Ol49, towarowe zdawcze to
Ty2. Wprowadzono też pociąg poranny Brodnica - Rypin - Brodnica, ten obslugiwany
był przez wagon SN61. Okresowo pojawił się też prawdziwy pociąg pośpieszny
Kraków - Ełk (wprawdzie sezonowy, ale zawsze to pośpieszny). Relację tę
później zmieniono na Olsztyn - Łódź Kaliska.
Na początku lat 90-tych
z planu zaczęto wycofywać Ol49, pojawiły się lokomotywy SP45 ze składami
"ryflaków" a później wagonów piętrowych. Coraz mniejszy ruch towarowy obsługiwały
ST44. Ruch na linii zaczął maleć, jedynym ratunkiem były składy cystern,
którymi z Zakładów Petrochemicznych w Płocku wożono gaz do Rozlewni Gazu
Płynnego w Starorypinie.
02.04.2000 r. przez
stację przejechał ostatni pociąg osobowy. Od dnia następnego ruch osobowy
został wstrzymany. Pozostał tylko ruch towarowy, czyli praktycznie pociągi
z gazem do Rozlewni Gazu (z Płocka) oraz z paliwem do nowo powstałej bazy
paliwowej (z rafinerii w Gdańsku). Tak jest do dzisiaj, choć pociągi z
Płocka, zamiast pokonać trasę Sierpc - Rypin (29 km) jadą z Sierpca do
Torunia, póżniej przez Jabłonowo Pomorskie do Brodnicy i dopiero do Rypina.
Trasa ta ma "tylko" 183 km, czyli dla PKP SA taka różnica w długości i
czasie jazdy to "pestka"!!!
Na początku lat 70-tych
kolejarze w Rypinie dyskutowali, że w przyszłości będą przez tą stację
jeździć pociągi pośpieszne z Lublina do Gdyni. Miało to sens, gdyż w tym
czasie remontowano nawierzchnię z Płocka do Sierpca i budowano linię CMK.
Przebieg jej przez Sierpc - Rypin - Brodnicę jest naturalną alternatywą.
Ale o tym tylko dyskutowano... |
Zdjęcia przedstawiające stację Rypin i okolice:
|
|
1. Odnalezione w muzeum w Rypinie
zdjęcie z kolei Rypin - Golub (Gołąb)
Autor, czas - nieznane
Zwraca uwagę napis PKP - zdjęcie
było wykonane po I wojnie. |
|
|
|
2. Budynek dworca w Rypinie.
fot. Przemysław Maron,
05.2000 r.
|
|
3. Tu kończy się ruch na stacji.
W kierunku Brodnicy - szyna jeżdżona,
w kierunku Sierpca - szyna niejeżdżona.
fot. Przemysław Maron,
01.05.2001 r.
|
|
|
|
4. Ol49-84 z pociągiem z Sierpca
do Brodnicy stoi przy peronie 2.
W oddali widać semafory
wyjazdowe do Sierpca.
fot. Aleksander Maron,
lipiec 1989 r.
|
|
5. To samo miejsce dzisiaj,
ruch wstrzymano,
semafory skasowano.
fot. Przemysław Maron,
05.2000 r.
|
|
|
|
|
|
6. Tarcza ostrzegawcza
semafora wjazdowego
z Sierpca.
fot. Aleksander Maron
początek lat 90-tych.
|
|
7. Semafor wjazdowy od
strony Sierpca, o oddali
budynek dróżnika
fot. Aleksander Maron
początek lat 90-tych.
|
|
8. To samo miejsce 10 lat później.
Brak budynku dróżnika, widoczne
na zdjęciu zapory już nie istnieją.
fot. Przemysław Maron,
05.2000 r.
|
|
|
|
9. Semafory wyjazdowe
w kierunku Brodnicy.
fot. Przemysław Maron,
05.2000 r.
|
|
10. Nastawnia wykonawcza stacji
Rypin (kierunek Brodnica).
fot. Przemysław Maron,
01.05.2001 r.
|
|
|
|
|
|
11. Semafor wyjazdowy
w kierunku Brodnicy.
fot. Aleksander Maron,
01.05.2001 r.
|
|
12. Naprężacz pędni.
Jeden z kilku zachowanych.
fot. Przemysław Maron,
01.05.2001 r.
|
|
13. Semafor wjazdowy
od strony Brodnicy.
fot. Aleksander Maron,
01.05.2001 r.
|
|
|
|
14. Szlak w kierunku Brodnicy.
Przemek Maron przy pracy.
fot. Aleksander Maron,
01.05.2001 r.
|
|
15. To samo miejsce,
widok w kierunku Rypina.
fot. Aleksander Maron,
01.05.2001 r.
|
|
|
|
|
|
|
|
16. Ol49-50 ze składem
dojeżdża do Rypina
od strony Sierpca.
fot. Zbigniew Maron,
1992 (?) r.
|
|
17. Teraz już bliżej.
fot. Zbigniew Maron,
1992 (?) r.
|
|
18. W tej chwili można
było poczuć "tchnienie"
parowozu.
fot. Zbigniew Maron,
1992 (?) r.
|
|
19. Teraz już tylko stukot
kół mówi, że pociąg jest
jeszcze blisko.
fot. Zbigniew Maron,
1992 (?) r.
|
|
|
20. Stacja Rypin, Ol49-84 z pociągiem
z Sierpca do Brodnicy stoi przy peronie 2.
W oddali widać semafory wyjazdowe do Sierpca.
fot. Aleksander Maron, lipiec 1989 r. |
|
|
|
|
|
|
|
21. SP45 z pociągiem
dojeżdża do stacji Rypin
od strony Sierpca.
fot. Aleksander Maron,
początek lat 90-tych.
|
|
22. Teraz już bliżej.
fot. Aleksander Maron,
początek lat 90-tych.
|
|
23. W oddali widoczne
budynki Rypina.
fot. Aleksander Maron,
początek lat 90-tych.
|
|
24. Pociąg dojeżdża
do stacji.
fot. Aleksander Maron,
początek lat 90-tych.
|
|
|
|
25. SP45 z pociągiem relacji
Sierpc - Brodnica dojeżdża
do stacji Rypin.
fot. Zbigniew Maron,
ok. 1993 r.
|
|
26. Dalsza część dojazdu pociągu
do stacji. W oddali widać
budynki Rypina.
fot. Zbigniew Maron,
ok. 1993 r.
|
|